Gevaarlijke stoffen

Wettelijk is iedere organisatie verplicht een register bij te houden van de gevaarlijke stoffen die gebruikt worden. Bovendien moet van iedere stof een veiligheidsinformatieblad beschikbaar zijn die informatie geeft over welke beheersmaatregelen getroffen moeten worden om blootstelling aan de stof te voorkomen.
Er zijn verschillende aanbieders op de markt die stoffenregisters aanbieden, waarvan een paar gericht op de gezondheidszorg.

Bron(nen):
Aanbieders gericht op de gezondheidszorg zijn:

• http://www.gevaarlijkestoffenzorg.nl/

Algemenere databank is:

• Chemwatch https://www.chemwatch.net/

Werken in een laboratorium brengt diverse risico's met zich mee voor de gezondheid Het Om de risico’s te beperken wordt een systematische werkwijze gevolgd. Bij veilig werken in een laboratorium zijn drie zaken van belang: techniek, organisatie en gedrag. Dat geldt zowel voor de inventarisatie en evaluatie van risico's als voor de risicobeheersing.

• Inperkingsniveaus die worden onderscheiden voor het werken met agentia.
• Gevaarlijke stoffen, biologische agentia, ioniserende en niet-ioniserende straling.
• Eisen aan werken en opslag.
• Veiligheids- en gezondheidssignalering.
• Noodvoorzieningen.
• Ventilatie.

Randvoorwaarden:

Om voor een specifiek laboratorium te komen tot ‘pasklare’ oplossingen, met name wanneer het gaat om een specialistisch laboratorium, worden deskundigen geraadpleegd. Kleinere organisaties die geen eigen deskundigen in dienst hebben, kunnen een beroep doen op externe deskundigen.

Om voor een specifiek laboratorium te komen tot ‘pasklare’ oplossingen, met name wanneer het gaat om een specialistisch laboratorium, worden deskundigen geraadpleegd. Kleinere organisaties die geen eigen deskundigen in dienst hebben, kunnen een beroep doen op externe deskundigen.

Werken met gevaarlijke stoffen is risicovol. In de Arbowetgeving zijn verplichtingen opgenomen om gezond en veilig te kunnen werken. De volgende punten zijn van belang:

1. Beoordeling van het risico
   De eisen hebben ondermeer betrekking op:
   • Metingen.
   • De eisen aan schattingen, indien metingen ontbreken,
   • De factoren die het risico bepalen, zoals (a) de identiteit van de stof, (b) de aard van de gevaren, (c)de wijze van mogelijke blootstelling en (d) .het werk of de werkwijze die met de blootstelling verband houdt.
2. Maatregelen:
   • Dat de concentratie in de inademingslucht niet grenswaarden mag overschrijden.
   • Rekening houden met de combinatie van die stoffen.
   • Vermijden van huid- en oogcontact.
3. Procedures en voorzieningen
   • Voorzieningen zijn om goed te schoon te werken
   • Dat de werkruimte worden schoon gehouden
   • Er niet wordt gegeten, gerookt, gedronken of voedsel wordt bewaard in deze ruimten.
   • Afval wordt verwijderd.

Randvoorwaarden:

• het beleid wordt uitgewerkt naar specifieke onderwerpen (zoals cytostatica, schoonmaakmiddelen etc.)
• voor kankerverwekkende stoffen gelden aanvullend regels
• voorlichting en training
• relatie met vergunningen

In gascylinders komen hoge drukken voor tot 200 bar (20 Mpa). Naast de gevaren van de gassen zoals brandbaarheid, corrosiviteit, giftigheid, enzovoorts, levert deze hoge druk extra risico’s op. Een cylinder waarbij bijvoorbeeld de afsluiter afbreekt, ondervindt een zo grote kracht door de druk van 200 bar dat deze zich ongecontroleerd met grote snelheid kan gaan voortbewegen.      
Verwarming of verhitting van de gascylinders veroorzaakt een drukstijging in de gascylinders. Deze druk stijging kan zeer snel zijn en de druk kan hierbij zo hoog oplopen dat een bijzonder gevaarlijke situatie ontstaat.

Aandachtspunten zijn:

• Opslag: zoveel mogelijk buiten de werkruimte. Dit omdat bij aan- en afkoppelen of door het versleten raken van pakkingen lekkages kunnen optreden.  
• Opslag en het gebruik van gascylinders met brandbare gassen behoort de systematiek van de gevarenzone-indeling te worden gehanteerd, volgens de voorschriften zoals neergelegd in de praktijkrichtlijn NPR 7910. Dit kan leiden tot een indeling in zone 2 waardoor bijzondere eisen worden gesteld aan alle elektrische materialen en apparatuur in de betreffende ruimte.    
• Acetyleen: dit is een gas met enkele specifieke risico's. Het is een gas dat onder normale omstandigheden al explosief kan ontleden. Daarvoor zijn de gascylinders voor acetyleen op een bijzondere manier toegerust. Er zit een poreus vulmateriaal in de cylinder en het acetyleen is opgelost in propanon (aceton). Acetyleen kan ook in aanraking met koperen onderdelen explosief reageren. Daarom mogen geen zuiver koperen leidingen of appendages worden toegepast bij acetyleen.     
• Brandbevorderende gassen, zoals zuurstof, zijn geen brandbare gassen maar bevorderen zeer sterk de verbranding van andere brandbare stoffen en materialen. Daarom moeten cylinders met brandbevorderende gassen, zoals zuurstof, altijd gescheiden worden gehouden van andere brandbare gassen. Om diezelfde reden moeten andere koppelingen worden gebruikt voor brandbevorderende gassen dan voor andere gassen. Ook de pakkingen mogen niet van brandbaar materiaal zijn, zoals rubber, neopreen of andere kunststoffen. Draaiende onderdelen die met zuurstof in aanraking kunnen komen mogen niet met vet worden ingesmeerd vanwege het brandgevaar.     

Toepassing van vloeibaar stikstof kan leiden tot zuurstofgebrek. Hierdoor kunnen medewerkers onwel worden. Het is ondermeer van belang dat bij dreigend zuurstoftekort de concentratie zuurstof niet beneden 18 volumeprocent geraken. Het hoofdalarm van de detectoren dient te zijn afgestemd op deze grens, terwijl het vooralarm op een hoger niveau (19 volumeprocent) wordt afgesteld.

Bij besloten ruimten bestaat gevaar voor verstikking, vergiftiging of bedwelming. Voorbeelden van dergelijke ruimten zijn kruipruimten, een sleuf met pijpleidingen, gierkelders, reactieketels en opslagtanks.

• Vast stellen wanneer er in ieder geval sprake is van gevaar voor verstikking, bedwelming of vergiftiging dan wel brand of explosie.
• Onderzoek of betreffende situatie toelaatbaar is.
• Herhalingsonderzoek tijdens uitvoering van werkzaamheden in besloten ruimten.
• Deskundigheid bij het uitvoeren van het onderzoek.
• Rapportage en ‘veiligwerkvergunning’.

Bij zwangerschap (of een ouderschapswens) is er sprake van aanvullende wet- en regelgeving en is informatie nodig over de speciale gevaren en noodzakelijke maatregelen in verband met zwangerschap. De aanvullende maatregelen zijn nodig ter bescherming van het ongeboren kind, bescherming van de zuigeling (borstvoeding) en de medewerkster zelf.

In ieder geval is een nadere risicobeoordeling nodig als met stoffen uit de onderstaande tabel wordt gewerkt:

• geneesmiddelen die gebruikt worden voor de behandeling van kanker: cytostatica/chemotherapeutica;
• narcosegassen/inhalatieanesthetica;
• organische oplosmiddelen (in vooral verven, lakken, lijmen, reinigings- middelen en inkt);
• zware metalen en hun verbindingen (met name cadmium, kwik, lood, mangaan en thallium);
• geneesmiddelen waarvan in de bijsluiter gewezen wordt op de schadelijke effecten voor de zwangerschap;
• gewasbeschermingsmiddelen en biociden;
• polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s, ondermeer in roet);
• stoffen die het zuurstofgehalte van het bloed kunnen beïnvloeden zoals koolmonoxide.

Bovenstaande lijst is niet volledig. De beoordeling of werkzaamheden te risicovol zijn, is maatwerk. Dit vraagt de inzet van deskundige ondersteuning

De werkgever organiseert het werk van een zwangere medewerker en medewerker die borstvoeding geeft zodanig dat de arbeid geen gevaren met zich kan brengen voor haar veiligheid en gezondheid en geen terugslag kan veroorzaken op de zwangerschap of de borstvoeding. Hoe moet dit? Ook dit is maatwerk waarbij deskundig advies nodig is.

Voorlichting is aan zwangere medewerkers is van belang. Hierin schenkt men aandacht aan  risico’s van het werk voor medewerker en haar (ongeboren) kind en de genomen maatregelen om deze risico’s te voorkomen. Bij deze voorlichting wordt ook aandacht besteed aan de rustruimte binnen het bedrijf. Voorlichting vindt plaats binnen twee weken nadat de zwangere medewerker aan de werkgever gemeld heeft zwanger te zijn. Tevens geeft de werkgever voorlichting aan de medewerker vóór het bevallingsverlof over de risico’s van het werk voor de pas bevallen medewerker en de genomen maatregelen om deze risico’s te voorkomen. Deze voorlichting betreft ook informatie inzake risico’s van het werk voor kwaliteit en kwantiteit van de borstvoeding en de genomen maatregelen om deze risico’s te voorkomen.

Randvoorwaarden:

Randvoorwaarde is dat werkgevers hieromtrent afspraken op papier hebben staan. Een helder en toegespitst informatiedocument kan hierbij helpen. Kosten kunnen minimaal zijn, terwijl de baten zich moeilijk laten berekenen (goed werkgeverschap, geen aansprakelijkheid, etc.). Goede en onafhankelijke voorlichting inzake dit onderwerp is eveneens een randvoorwaarde

Cryogene stoffen zijn vloeistoffen die normaal op kamertemperatuur gasvormig zijn. Voorbeelden zijn vloeibare stikstof, argon, helium en zuurstof.
Droogijs wordt gebruikt op laboratoria (invriezen en bewaren van materialen) en bij het (gekoelde) transport van materialen.
Vloeibare stikstof wordt vooral gebruikt in de kliniek (bijv. bij het verwijderen van wratten), maar ook op laboratoria (invriezen en bewaren van materialen).
Helium en argon worden gebruikt op de OK voor het bevriezen van een niertumor langs laparoscopische weg.

Bron(nen):

• Protocol: Veilig werken met Cryogene vloeistoffen (pdf)
• Achtergrond informatie: Veilig werken met Cryogene vloeistoffen (pfd)

Formaline is de benaming voor een waterige oplossing van formaldehyde, veelal gebufferd met een klein percentage methanol. De gebruikte concentraties variëren tussen de 4% en 37%. Formaline wordt gebruikt als conserveringsmiddel voor menselijk weefsel, zowel op afdelingen Pathologie, poliklinieken, kliniek en OK.
Formaline staat op de lijst met kankerverwekkende stoffen van het ministerie SZW.
Formaline is een heldere, kleurloze vloeistof. Bij kamertemperatuur komen er al snel voor de gezondheid gevaarlijke dampen vrij met een zeer sterke, onaangename geur. De dampen zijn irriterend voor de ogen, de huid en de luchtwegen. (Langdurige) blootstelling kan een astmatische reactie en eczeem veroorzaken, wat wijst op allergie.
In de praktijk wordt er op de zorgafdelingen veelal gewerkt met voorgevulde potjes met ca. 4% Formaline. Binnen pathologie werkt men veelal met sterkere concentraties (37%) die men zowel zelf aanmaakt of op de juiste sterkte aankoopt.

Als beheersmaatregelen onvoldoende werken of niet mogelijk zijn, dan moet men zich beschermen tegen gevaren met hulp van persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM). PBM's zijn bijvoorbeeld gehoor- of adembescherming, veiligheidsschoenen en spatschermen.

Er is een leidraad voor keuze en gebruik van :

• beschermende kleding;
• veiligheidsschoeisel;
• oog- en gelaatsbeschermers;
• beschermende handschoenen;
• gehoorbeschermingsmiddelen;
• reddingvesten;
• veiligheidshelmen in de industrie;
• adembeschermingsmiddelen;
• beschermingsmiddelen tegen vallen.

De brochures zijn opgesteld in de Nederlandse taal.
De leidraden bevatten informatie over de soorten persoonlijke beschermingsmiddelen en hun gebruiksmogelijkheden en adviezen inzake keuze, aanschaf, gebruik, onderhoud, uitbreiding en wijziging.

Bron(nen):

https://www.nen.nl/NEN-Shop/Persoonlijke-beschermingsmiddelen.htm